Energetika - Crna Gora

Iz Perućice upola više struje

Gradnjom hidroelektrane na Komarnici (kapaciteta 200 miliona kilovat sati struje godišnje) i prevođenjem u sekundi sedam kubika njene vode u Zetu, koja bi se „uvela“ u jezero Krupac, a ono „povezalo“ sa Slanim, proizvodnja pola vijeka stare „Perućice“ povećala bi se 42 odsto

Najnovije rasprave o mogućnostima za nadomještanje nedostajuće trećine električne energije u Crnoj Gori aktuelizovale su staru ideju o hidroeenergetskom sistemu Komarnica – Zeta, koji je u sjenci priče o elektranama na Morači. Ovaj (ne)zaboravljeni projekat podrazumijeva gradnju elektrane na Komarnici i prevođenje dijela njene vode u Zetu, koja bi se „uvela“ u jezero Krupac, a ono povezalo sa Slanim, kao završne faze razvoja Hidroelektrane „Perućica“, čime bi se za 42 odsto povećala proizvodnja u toj najstarijoj crnogorskoj velikoj elektrani. To je, po opštoj ocjeni, jedan od najinteresantnijih poduhvata u našoj energetici, na čije se ostvarenje čeka pola vijeka, iako je u skladu sa praksom korišćenja voda jednog ili više susjednih slivova.

Rukovodilac službe razvojnih istraživanja u Elektroprivredi Crne Gore mr Boško Bogetić podsjeća da je projektnom dokumentacijom, rađenom od 1957. do 1961. godine, predviđeno stvaranje velike akumulacije na Komarnici (profil Kondžila, na koti 950 metara nadmorske visine), koja bi potopila Šavnik i omogućila prevođenje većih količina vode u sliv Gornje Zete, što se smatralo najekonomičnijim sistemom. Od te koncepcije se, međutim, 1971. godine odustalo, jer su izgradnjom HE „Piva“ izmijenjeni vodoprivredni odnosi u ovom dijelu sliva Drine. Po novoj koncepciji, brana na Komarnici gradiće se u profilu Lonci (kota 818), tako da akumulacija ne potopi Šavnik. Takođe, razvojnom koncepcijom „Perućice“, umjesto osam agregata snage po 40 megavoltampera, predviđeno je da posljednja tri budu po 65 MVA. Prevođenje vode iz Komarnice bi povećalo njenu proizvodnju i poboljšalo strukturu (dobilo bi se više vršne energije).

To „prelivanje“ je energetsko-ekonomski opravdanim ocijenio ljubljanski Elektroprojekt (1985). Prema njegovoj dokumentaciji, prevođenjem sedam kubika povećala bi se proizvodnja „Perućice“ za 296 miliona kilovat sati, a za 585 miliona ukoliko bi se „pretakalo“ 15,2 kubika u sekundi. Povećala bi se i proizvodnja male elektrane „Slap“ na Zeti za 2,7 – 6, a buduće „Rošca“ (ispod motela na Glavi Zete) za 7 – 14,6 miliona kilovat sati, zavisno od varijante. Procjenjuje se, takođe, da bi se u prvoj varijanti (prevođenje sedam kubika vode) proizvodnja HE „Piva“ smanjila za 84 miliona kilovat sati, ali se to znatno kompenzuje pozitivnim uticajem akumulacije Komarnice na njenu proizvodnju (veća iskoristivost vode). No, da bi se dovele nove količine vode u „Perućicu“ potrebno je izgraditi akumulaciju i elektranu na Komarnici, vodozahvat ispod brane Lonci i tunel dužine 18,5 kilometara prema Gornjem Polju, urediti sedam kilometara korita Zete i „povezati“ je sa jezerom Krupac, a ovo tunelom sa Slanim.

Mogući energetski efekti prevođenja 15,2 kubika vode Komarnice znatno su, pak, ograničeni zbog niskog stepena instalisanosti „Perućice“ i višestruko manje zapremine kompenzacionog bazena u Norinu (200.000 kubika umjesto potrebnih pet miliona). To što hidrosistem „Perućice“ nema potrebnu akumulaciju od 350 miliona kubika vode (postojeće su za trećinu manje) i odgovarajući kompenzacioni bazen „nalaže“ uvođenje vode iz Komarnice u Zetu i njeno povezivanje sa pomenutim jezerima. Od tog projekta (bez prevođenja vode Komarnice) može se, prema dokumentaciji beogradskog Energoprojekta iz 2002. godine, očekivati povećanje proizvodnje „Perućice“ od 77 do 127 miliona kilovat sati, zavisno od režima rada elektrane i načina pražnjenja akumulacije Slano. Uz ulaganje oko 15 miliona eura, kroz dvadesetak mjeseci bi se moglo prosječno dobiti novih 102 miliona kilovat sati godišnje i još devet miliona uz nadvišenje preliva brane Krupac za metar.

Ukazujući na prednosti prevođenja dijela vode Komarnice, Bogetić ocjenjuje da je prava šteta što ranije nije iskorišćena vodoprivredna saglasnost o prevođenju dijela voda Komarnice u sliv Gornje Zete, koju je izdala nadležna Savezna komisija još 1957, kao i rješenje Saveznog izvršnog vijeća o odobrenju investicionog programa izgradnje HE „Komarnica“ u sklopu Perućica (1958).

- Smatram da je optimalan protok prevođenja sedam kubika vode iz sliva Komarnice u Zetu. Ovim zahvatom, uvođenjem Zete u Krupac i spajanjem ovog i Slanog jezera, godišnja proizvodnja „Perućice“ može se povećati sa sadašnjih 971 na 1.378 miliona kilovat sati ili 42 odsto – objašnjava Bogetić.

On zaključuje da bi završna faza izgradnje „Perućice“, nakon njenog 50 godina veoma uspješnog rada, trebalo da ima prioritet u razvoju elektroenergetskog sistema Crne Gore.

Obostrana korist „pegla“ štetu

- Pored pozitivnih energetskih efekata, prevođenje dijela vode Komarnice u Zetu negativno bi se odrazilo na HE „Piva“ i elektrane na Drini, ali se mora imati u vidu i povoljan uticaj Pivskog jezera na drinske centrale, tako da su otklonjene ranije dileme o prevođenju manjih količina iz Komarnice – objašnjava mr Boško Bogetić.

On podsjeća da bi, prema zajedničkoj dokumentaciji Energoprojekta, Elektroprojekta i Energoinvesta (1976), proizvodnju elektrana na Drini (Zvornik, Bajina Bašta i Višegrad) smanjilo za ukupno 120 miliona kilovat sati prevođenje 15,2 kubika vode u sekundi iz Komarnice u Zetu, a za 55,3 miliona ukoliko bi se prevelo sedam kubika. Ali, ako se zna da se od pomenutih 15,2 kubika na HE „Zvornik“ može iskoristiti samo deset i da je iskoristivi proticaj znatno manji od srednjeg godišnjeg, jasno je da bi negativni uticaji od pomenutog prevođenja vode bili manji od očekivanih. Pored toga, pozitivni energetski uticaji akumulacije HE „Piva“ na drinske elektrane ogledaju se u povećanju garantovane snage za ukupno 36 megavata i proizvodnje za 76 miliona kilovat sati, uz poboljšanje njene strukture, čime se kompenzuju negativni efekti prevođenja pomenutih količina vode Komarnice u Zetu.

Uostalom, u gornjem toku rijeke Vapa na Pešterskoj visoravni prevode se manje količine vode iz sliva bjelopoljske Bistrice, čime se akumulacija Uvac uvećava, usljed čega je od 1979. godine povećana proizvodnja u EPS-ovim elektranama Sjenica, Kokin Brod i Bistrica. I ovo povećanje proizvodnje, smatra Bogetić, u najvećem dijelu može kompenzovati pomenute negativne energetske efekte na drinskim elektranama zbog prevođenja sedam kubika iz Komarnice u Zetu.

HE „Komarnica“

Ocjenjujući da nema ograničenja koja mogu uticati na realizaciju projekta elektrane na Komarnici, mr Boško Bogetić objašnjava da će, prema raspoloživoj dokumentaciji, lučno-betonska brana Lonci (visine 176 metara) „napraviti“ akumulaciju nivoa do najnižih objekata u Šavniku. Njena korisna zapremina biće 160 miliona kubika vode, a srednji godišnji proticaj se procjenjuje na 21,6 kubika u sekundi. Instalisana snaga ove čeone elektrane iznosiće 168 megavata i godišnje će moći da proizvodi oko 200 miliona kilovat sati struje, zavisno od hidroloških prilika i režima rada.

Iako još nijesu završena istraživanja, čiji će rezultati poslužiti za izradu idejnog projekta, dovoljno je, smatra Bogetić, pokazatelja koji ukazuju da sedam kubika vode Komarnice mogu biti bolje iskorišćeni prevođenjem u „Perućicu“ nego u elektrane na prirodnom toku.