Transport - Srbija

Besplatni gradski prevoz: Ovim gradovima je to pošlo za rukom

Kada je gradonačelnik francuskog grada Šatorua, Žan Fransoa Maje, učinio gradski prevoz potpuno besplatnim za sve korisnike, nije ni slutio da će se ovakva tendencija proširiti celom planetom, te da postati uspešan primer samoodrživog sistema javnog prevoza, koji će kasnije implementirati i daleko veći gradovi.

Naime, kada je Maje 2001. godine stupio na čelnu gradsku poziciju, prosečno godišnje korišćenje javnog prevoza u Šatoruu skočilo je sa 21% na 61%, dok je ukupni porast za 11 godina funkcionisanja ovog sistema iznosio čak 208%. Treba napomenuti da Šatoru nije prvi grad koji je svojim stanovnicima ponudio potpuno besplatan javni prevoz, ali je u to vreme bio jedini grad te veličine koji je celu mrežu učinio besplatnom. 

Činjenica koja najviše doprinosi popularnosti primene ovog eksperimenta u gradovima širom sveta, jeste da besplatne vožnje ne samo da su učinile gradski prevoz efikasnijim, već da je ovakav sistem gotovo samoodrživ, jer su eliminisani troškovi koji su pratili prethodni sistem javnog prevoza, te je čitav projekat, posmatran u celini i više nego uspešan.

U kasnije sprovedenim analizama ispostavilo se da čak 47% korisnika gradskog prevoza i pre uvođenja besplatnih vožnji nije kupovalo autobuske karte, a one su pak pokrivale samo 14% troškova. Nakon uvođenja besplatnog prevoza, došlo je do malog povećanja saobraćajne takse na račun velikih lokalnih firmi, uz eliminisanje troškova izdavanja i štampanja karti, tehnologije za otkucavanje karti, kao i ljudske infrastrukture koja je radila u prodaji karti, grad je na javnom prevozu ostvarivao velike profitesve do 2008. godine. 

Pored benefita u vidu besplatne vožnje za građane i rentabilnog poslovanja gradskih saobraćajnih preduzeća, ovaj sistem prate i brojne druge prednosti. Povećano korišćenje javnog prevoza smanjuje gužve u saobraćaju, pozitivno utiče na životnu sredinu, pomaže siromašnom stanovništvu, povećava mobilnost stanovništva, dolazi do manjeg broja saobraćajnih nezgoda, itd. Dakle, razlozi za primenu sistema besplatnog javnog prevoza su brojni, od ekoloških, zdravstvenih, socijalnih do ekonomskih. 

Tendencija uvođenja besplatnog javnog prevoza proširila se svetom, a još jedan od primera njegovog uspešnog funkcionisanja pokazao se u estonskoj prestonici - Talinu. Ovaj grad sa populacijom od preko 400 hiljada stanovnika, od 1. januara 2013. godine, postao je prva evropska prestonica sa 100% subvencionisanim javnim prevozom, odnosno besplatnim javnim prevozom za svoje građane. Teška ekonomska situacija i sve veća zagađenost automobilskim gasovima i bukom, bili su osnovni razlozi pokretanja ove inicijative, a na održanom referendumu za besplatni gradski prevoz glasalo je više od 75% ljudi. Građani Talina se danas slobodno kreću, ulice su oslobođene za pešake, rekreativce i bicikliste, a saobraćajne gužve su smanjene za samo mesec dana za 10%. 

Iako grad na autobuskim kartama godišnje gubi preko 12 miliona evra, prihodi se nadoknađuju po osnovu drugih izvora. Naime, da bi se dobila legitimacija za besplatan gradski prevoz, potrebno je da budete registrovani kao stanovnik Talina, što gradu donosi nove poreske obveznike, jer se procenjuje da je čak 40.000 ljudi koji rade ili žive u prestonici registrovano u drugim gradovima. S tim u vezi jeod 1. januara u Talinu je registrovano više od 5.000 novih stanovnika, u odnosu na 3.600 tokom cele prošle godine. S obzirom da 1.000 novih stanovnika znači milion evra gradskog poreza, ovakav nivo registracije je pokrio troškove već prve godine primene programa. Pored toga, spajanjem dva opštinska javno transportna preduzeća ostvarena je ušteda preko 10 milona evra. 

Postoje, naravno i drugi načini povećanja prihodne strane kod uvođenja sistema besplatnog javnog prevoza. Tako na primer povećanje saobraćajnih taksi za automobile kao i parking prostora, u velikoj meri pokrivaju troškove ovakvog sistema, a iznamljivanje reklamnog prostora u autobusima i tramvajima može značajno povećati stranu prihoda.

Zbog smanjenja izdvajanja iz kućnog budžeta za usluge korišćenja javnog prevoza realno je očekivati povećanja potrošnje u drugim oblastima čime će se povećati i priliv novca u budžet na osnovu povećanja prometa. Takođe, uvođenjem alternativnih goriva za pogon vozila javnog prevoza moguće je iskoristiti lokalne otpadne materije organskog porekla, pretvoriti ih u resurse i time stvoriti samoodrživ javni prevoz.

Uvođenje besplatnog javnog prevoza proširilo se i na ostale kontinente, a za sada najveći ovakav eksperiment je sproveden u Chengduu u Kini, gde je javni prevoz u gradskom centru koji ima oko preko 3 miliona stanovnika postao besplatan za sve korisnike.

Na sajtu https://farefreepublictransport.com/city/ postoji spisak svetskih gradova u kojima je javni prevoz potpuno besplatan već godinama unazad, a koji mogu poslužiti kao osnova za pronalaženje inovativnih načina finansiranja, organizovanja i održavanja takvog sistema.